Janáček – Kreutzersonate
Er bestaan maar weinig composities die zo’n merkwaardige geschiedenis meegemaakt hebben als de Kreutzersonate. De makers zijn de componisten Beethoven en Janáček en de schrijver Tolstoi.
Jaloezie en liefde, daar draait het om in de meesterwerken van genoemde heren. Het begint allemaal in het jaar 1803 als Beethoven een werk voor viool en piano schrijft dat hij wil opdragen aan zijn vriend, de Engelse violist Bridgetower. Maar als er een jongedame in het spel komt, is het afgelopen met de vriendschap en draagt Beethoven zijn stuk op aan de Franse violist Kreutzer. In 1889 schrijft Tolstoi zijn verhaal de Kreutzersonate, een indringende, psychologische studie van een man die door jaloezie gedreven, zijn vrouw vermoordt.
In 1923 schrijft de bijna zeventig jaar oude Leoš Janáček (1854-1928) in een vlaag van verliefdheid in negen dagen zijn Strijkkwartet 1, de Kreutzersonate, naar het verhaal van Tolstoi. Ondanks dat de componist gehuwd is, draagt hij het meesterwerk op aan zijn zeer jonge geliefde Kamilla. ‘Noot voor noot vloeiden gloeiend uit mijn pen’, schrijft hij aan Kamilla. De smartelijke, haast hartverscheurende tonen van het beginmotief, dat uit slechts drie tonen bestaat, lijken alles te maken hebben met de drie lettergrepen van zijn geliefde Kamilla. De liefdeskreet horen we door alle delen heen.
Strijkkwartet nr. 2, dat Janáček schreef in zijn sterfjaar 1928, kreeg de bijnaam Intieme brieven. Dit werk zit eveneens bol van persoonlijke emotie en vooral liefdesverklaringen aan zijn minnares Kamilla en kan daarom gezien worden als het vervolg op de Kreutzersonate.
De schrijfster Margriet De Moor heeft in 2001 een roman opgebouwd rond de Kreutzersonate van de Tjechische componist Leos Janáĉek, die zijn strijkkwartet baseerde op de gelijknamige novelle van Leo Tolstoi. In dat verhaal spelen een man en een vrouw de sonate die Ludwig van Beethoven componeerde voor de Franse violist en componist Rudolphe Kreutzer. Beiden worden al spelend verliefd op elkaar, wat de echtgenoot zozeer vergiftigd met jaloezie dat hij zijn vrouw vermoordt.
In 1901 schildert de Fransman René-Xavier Prinet de Kreuzersonate
JANACEK STRIJKKWARTETTEN NUMMER233
Nota bene
In 1891 publiceerde Leo Tolstoj De Kreutzersonate, genoemd naar een compositie van Ludwig van Beethoven. Deze novelle vertelt het verhaal van een man die terugblikt op zijn huwelijk en hoe dat ten onder ging aan jaloezie. Het verhaal wordt door de echtgenoot tijdens een treinreis verteld. Zijn vrouw is zwak en kan geen kinderen krijgen. De periodieke onthouding is ondragelijk voor de hoofdpersoon. Deze adviseert zijn vrouw piano te gaan spelen. Zij sluit vriendschap met een violist en samen studeren zij Beethovens Kreutzersonate in. De echtgenoot ziet de vreugdevolle vriendschap voor een verliefdheid aan en een erotische relatie. Na een onverwachte thuiskomst van een treinreis treft hij de violist samen met zijn vrouw aan en in dolle drift vermoordt hij haar.
