Sjostakovitsj – Symfonie 09
Cynisme en heroïek vormen een merkwaardige combinatie, toch zit de muziek van Dmitri Sjostakovtsj (1906-1975) er vol van. Het is moeilijk om deze componist los te zien van de Sovjetcultuur. Tijdens zijn carrière werd hij door de partijbonzen even vaak verguisd als bejubeld. Na zijn dood ontstond de mythe dat zijn hele oeuvre als een versluierde aanval op Stalin verstaan moest worden. Deze mythe is inmiddels (gedeeltelijk) de wereld uit, maar bovenstaande tegenspraak in zijn muziek is blijven bestaan. Je hoeft echter Sjostakovtsj niet als een beroepsdissident te vereren om zijn muziek mooi te vinden, zoals een muziekwetenschapper vaststelde.
In 1945 voltooide Sjostakovitsj zijn Symfonie 9. Het werk bleek haaks te staan op de verwachtingen van Stalin. De voormalige Sovjetleider was des duivels dat de Symfonie 9 geen eerbetoon was op Rusland en zijn regime. Toch schijnt dat Sjostakovitsj tweemaal zijn best heeft gedaan om de symfonie te schrijven die van hem verlangd werd, een symfonische hommage aan het machtige Rusland, een symfonie die de overwinning van het rode leger over de Duitse troepen zou moeten uitbeelden. Maar wat uiteindelijk in Leningrad op de lessenaars belandde, was uit geheel ander hout gesneden. Het was een uitbarsting van zulke creatieve razernij dat men even bang was dat de Sovjetbobo’s Sjostakovitsj naar Siberië zouden verbannen! De symfonie werd in de ban gedaan en pas in 1955 weer uitgevoerd. Het werd een groot succes. Het publiek eiste een herhaling van de laatste drie delen, die overigens naadloos in elkaar overgaan. Met name het vierde deel, met de treurmars en de magnifieke fagot solo hield het publiek op het puntje van de stoel.
SJOSTAKOVITSJ SYMFONIE 9 NUMMER 403
Nota bene
Symfonie 9 wekte de woede op van Stalin. Van atonaliteit, dissonantie en disharmonie moest hij niets hebben. Hij had het werk als de beroemde 9e symfonie van Beethoven willen zien. Een overwinnings-symfonie, om hem te eren als overwinnaar op de Duitsers.
Een officiële waarschuwing was het gevolg. De componist werd voor de zoveelste keer op het matje geroepen. Sjostakovitsj bood openlijk zijn excuses aan en beloofde beterschap… Buitenstaanders kunnen nog altijd niet inschatten of zijn excuses gemeend waren of dat er een bepaalt sarcasme van uitsprak.
