Sjostakovitsj – Symfonie 10

In Dmitri Sjostakovitsj’ (1906-1975) muziek, waaronder vijftien machtige symfonieën, klinkt de politieke rompslomp van de voormalige Sovjet-Unie door. Lang niet altijd is duidelijk wat de componist met zijn werken bedoelde. Neem bijvoorbeeld zijn beroemde Symfonie 7, de Leningrad Symfonie. Deze symfonie zorgde voor de nodige verwarring. Want de onderdrukking die in de symfonie doorklinkt, kwam die nu van nazi-Duitsland, of van eigen bodem onder leiding van Jozef Stalin (1878 – 1953)…?

Ook Sjostakovitsj’ Symfonie 9 werd door de Sovjet-autoriteiten onder een vergrootglas gelegd, en hun teleurstelling was groot. Want waarom had Sjostakovitsj geen lofzang op zijn machtige land of leider Stalin gemaakt?! Waarom ontbraken in deze symfonie vaderlandsliefde en heroïek?! Het gevolg was dat de componist tijdens het componistencongres van 1948 ongenadig op zijn falie kreeg. Intussen weten we dat de componist een sinistere relatie had met het regime. Hij heeft geprobeerd onder Stalin te overleven. Wonderwel is hem dit gelukt.

Met de publicatie van zijn Symfonie 10 in e mineur uit 1953 heeft Dmitri Sjostakovitsj bewust gewacht tot Stalin was overleden. Sommige bronnen vermelden dat het werk in 1951 reeds klaar was. De symfonie wordt door velen als Sjostakovitsj’ beste symfonie betiteld, waarbij bewondering wordt uitgesproken over de beheersing van de grote symfonische vorm van het eerste deel, voor het ultrakorte maar satanische tweede deel, een quasi onschuldig derde deel en het majestueuze slotdeel. Het is een symfonie met een enorme energie.

In de laatste twee delen duikt steeds de muzikale paraaf van de componist op: een viertonig motief: D, S, C, H. (Het DSCH motief, de noten D-Es-C-H, dit zijn de initialen van de componist. In Nederlands notenschrift levert dit motief d-es-c-b op. Sjostakovitsj gebruikte dit motief in verschillende andere werken.) Eindelijk had Sjostakovitsj durf en moed om de wereld te zeggen: ‘Kijk hier ben ik dan!’

Uitspraken Sjostakovitsj: Picasso, een communist in een kapitalistisch land, die had makkelijk praten met zijn vredesduifjes…  Stravinsky, een groot componist, maar eveneens een kapitalist, die nimmer kritiek geuit heeft op de ellende in zijn geboorte land…  Moessorgski, te vroeg gestorven, Tsjaikovski, te laat…

Enkele boeken over het leven en werk van Sjostakovitsj: Julian Barnes  The noise of time (2016) – Elizabeth Wilson A life remembered (1994) – Solomon Volkov The memoirs of Shostakovich (1979) In het Nederlands vertaald als Getuigenissen.

SJOSTAKOVITSJ SYMFONIE 10 NUMMER 428