Skrjabin – Prometheus
Als beginnend musicus was de Rus Alexander Skrjabin (1872-1915) verknocht aan de pianomuziek van Chopin. Ondanks zijn vele experimenten is hij de piano zijn leven lang trouw gebleven. In een van zijn muzikale uitstapjes voor symfonieorkest, het symfonisch gedicht Prometheus opus 60 wilde hij een nieuw ‘gesamtkunstwerk’ in het leven roepen waarin orkest, piano, kerkorgel, koor (zonder tekst) en een lichtklavier (!) een harmonisch geheel zouden vormen. Ook zouden dans en geur op zijn verlanglijstje staan, maar daar is de vooruitstrevende componist nooit aan toegekomen. Een voorbeeld had hij natuurlijk aan de operagigant Richard Wagner (1813-1883), die zijn grootschalige opera’s eveneens ‘gesamtkunstwerk’ noemde. Wagner componeerde niet alleen, hij schreef ook de teksten, en ontwierp decors en kleding. Zijn werken werden zó massaal dat er een apart gebouw moest komen om de opera’s uitgevoerd te krijgen.
Skrjabin ging met zijn gesamtkunstwerk nog een flinke stap verder. Zijn ideaal was om zowel luisteraars als musici in extase te brengen met behulp van geluid, licht, kleur, temperatuur, geur en seksueel genot. In 1912 werd het symfonisch gedicht Prometheus door het Amsterdamse Concertgebouworkest onder leiding van Willem Mengelberg uitgevoerd. Niet iedereen was blij met de nieuwe muzikale taal van de componist, met het gevolg veel onbegrip. Al eerder had Skrjabin een vragend publiek tegenover zich gehad. We denken dan aan zijn uit 1903 daterende muziekproject Mysterium, een stuk compleet met sterrenhemel, bergnevels en Darjeeling geuren…
Skrjabin baseerde zijn symfonisch gedicht op de mythe van Prometheus, die het vuur van de goden stal om het aan de mensen te geven. In de Griekse mythologie was Prometheus een der Titanen, een geslacht van reuzen. Als straf werd Prometheus vastgeketend aan de Kaukasus waar een gier hem zijn steeds weer aangroeiende lever uitpikte.
De ondertitel van Skrjabins Prometheus uit 1910 luidt Gedicht van het vuur. Eigenlijk behoort het stuk behalve gehoord ook gezien te worden, al is het alleen maar om de effecten van het lichtorgel en de bijbehorende klankkleuren.
SKRJABIN PROMETHEUS NUMMER 332
