Stockhausen – Helikopter kwartet
Karlheinz Stockhausen (1928 – 2007) was de zoon van een viool- en piano spelende onderwijzer. Moeder was eveneens muzikaal. Hij werd in een dorp nabij Keulen geboren. Als kind nam zijn vader hem mee naar theatervoorstellingen. Het gezin moest de touwtjes aan elkaar knopen om rond te komen. Toen Karlheinz serieus muziekles kreeg bleek dat hij bijzonder begaafd was en zelfs over een absoluut gehoor te beschikken. Als tiener trad hij op als pianist tijdens dorpsfeesten.
Aan de universiteit van Keulen studeerde hij filosofie, literatuur en musicologie. Zijn muziekloopbaan begon in de kersverse studio voor elektronische muziek van de Westdeutsche Rundfunk (WDR). Daar ontstonden zijn spraakmakende stukken Gesang der Jünglinge (1956) en Kontakte (1960). Het zou niet lang duren of hij werd de belangrijkste avant-garde componist van de twintigste eeuw genoemd. Maar tegenstanders meldden zich eveneens. Men noemde zijn concerten piep- en knormuziek. Regelmatig werden er uitvoeringen onderbroken en zelfs afgelast vanwege Boe- en bahgeluiden, en zelfs geschreeuw.
Zoemen en brommen het liefst van elektronische komaf, dat boeide de energieke Stockhausen van jongs af aan. Geluiden van transformatoren, tl-buizen, motoren, mixers, betonmolens, ja zelfs het zwiepen van rotoren van een helikopter…
In 1955 schreef Stockhausen het Helikopterstrijkkwartet. Vier musici cirkelden rond in de lucht in vier per radio verbonden helikopters. Zo werd het spelen van tremolo’s en glissando’s door het strijkkwartet gecombineerd met het geluid van de rotorbladen. Tevens werd er van de strijkers verwacht dat zij zo nu en dan hardop moesten tellen.
De eerste uitvoering werd gestaakt vanwege protesten van de politieke partij Die Grünen. Uiteindelijk werd het stuk, vliegend boven Amsterdam, ‘gespeeld’ tijdens het Holland Festival van 1995
STOCKHAUSEN HELIKOPTER KWARTET NUMMER 747
Nota bene
Stockhausen werkte meer dan 25 jaar aan zijn opera-cyclus Licht. Helaas zag geen enkel operagezelschap de kans om dit megaproject van 30 uur in zijn geheel uit te voeren.
In 2019 werd tijdens het Holland Festival door de Nederlandse Opera een ruime selectie gespeeld. Er waren meer dan 500 uitvoerenden bij betrokken.
De componist had zes kinderen waarvan er ook een drietal componeerden. Maar vader had nauwelijks of geen belangstelling voor hun werken. Wel mochten ze helpen bij zijn composities. Een voorbeeld hiervan is de operacyclus Licht, waar de componist (en zijn kinderen) bijna dertig jaar aan het sleutelen zijn geweest.
Een van zijn ex-vrouwen klaagde dat samenleven met Stockhausen bijna onmogelijk was. Het liefst was hij omgeven door andere vrouwen zodat het soms leek dat hij een harem bezat.
