Tsjaikovski – Rococo variaties

Van Pjotr Tsjaikovski’s (1840-1893) leven weten we niet zo heel veel. Vele vragen zijn nog onbeantwoord. Hoe kwam Tsjaikovski bijvoorbeeld aan zijn einde? Verder spreekt en schrijft men veel over zijn seksuele geaardheid. Wat we zeker weten is dat hij dweepte met de muziek van Mozart en dat hij – ondanks muzikaal respect – weinig sympathie kon opbrengen voor Modest Moessorgski (1839 – 1881). Verder hield hij van de Italiaanse operameesters en van de balletmuziek van Léo Delibes (1836 – 1891).

De Rococo variaties voor cello en orkest opus 33 uit 1876 zijn een sieraad en een must voor elk cello-solist. Behalve dit juweel voor cello, schreef hij ook een prachtig vioolconcert, een indrukwekkend pianoconcert 1, zes symfonieën, waaronder de meesterlijke zesde met de bijnaam Pathetique, balletmuziek en kamermuziek. Als componist was hij van vele markten thuis. Ondanks stevige kritieken van het thuisfront, met name van de groep ‘Machtige vijf’, kan Tsjaikovski gezien worden als de belangrijkste Russische componist en voorloper van grootheden als Stravinski, Prokofjev, Rachmaninov en Sjostakovitsj.

Thema met variaties is een oude en geliefde manier van componeren. De componisten gebruiken een thema (vaak een bestaand volksliedje of een thema van een collega componist) en variëren erop los. Denk bijvoorbeeld aan de Goldbergvariaties van Bach of de Diabellivariaties van Beethoven. En zo zijn er nog veel voorbeelden.

In een jolige bui zong Tsjaikovski voor de vuist weg een melodietje in het bijzijn van zijn vriend, de cellist en leraar aan het conservatorium in Moskou Wilhelm Fitzenhagen (1848 – 1890). Tsjaikovski zou gezegd hebben: ‘Ik voel me lekker, een beetje rococo’, waarop de cellist antwoordde: ‘Zet het op papier en maak er variaties op!’ Fitzenhagen zou in 1877 zelf de solist zijn tijdens de premiere. Behalve voor cello en symfonieorkest bestaat er ook een uitvoering voor cello en piano. Het werk herbergt behalve het thema, acht variaties en duurt ruim 20 minuten. Overigens componeerde Tsjaikovski zijn Rococovariaties in de stijl van zijn idool Mozart.

In 2017 verscheen de roman Kolja van Arthur Japin met als hoofdrolspelers de broers Pjotr en Modest Tsjaikovski

TSAIKOVSKI ROCOCOVARIATIES NUMMER 341