Tsjaikovski – Symfonie 1

De eerste composities van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840 – 1893) waren onderhevig aan stevige kritiek. Met name uit de hoek van tijdgenoot Modest Moessorgski (1839 – 1881) en andere nationalisten had Tsjaikovski het zwaar te verduren. Want waar was het Russische geluid? Wilde hij misschien de nieuwe Beethoven worden? Ook zijn leraar Rubinstein had soms geen goed woord over voor de werken van zijn pupil. Menig stuk werd genadeloos afgekraakt. Zo ook De winterdromen Tsjaikovski’s eerste symfonie. Te westers, te smeuïg, te sentimenteel was het oordeel. Met deze aanduidingen moest de beginnende componist het doen. De toch al nerveuze en onzekere Tsjaikovski moet erg onder de aantijgingen hebben geleden. Want ook als dirigent van Symfonie 1 ging hij volledig de mist in. Na veel herzieningen werd de Winterdromen in 1866 met matig succes in Moskou ontvangen. Pas twee jaar later kreeg het de verdiende erkenning en in 1883 bedacht hij de naam. Inmiddels is Tsjaikovski’ s Symfonie 1 ingeburgerd en wordt regelmatig uitgevoerd door de grote symfonieorkesten.

In het eerste deel, allegro tranquillo, onder de titel Dromen van een wintervakantie horen we een opgewekte Tsjaikovski die herinneringen opdoet aan zijn jeugd. Strijkers hebben de overhand. We maken kennis met fragmenten die doen denken aan zijn latere balletmuziek de Notenkraker, eveneens een wintervertelling. Het tweede deel Land van somberheid is droevig en zeer romantisch van karakter. Tsjaikovski laat ons in een zangerig adagio horen hoe sneeuw ‘klinkt’. Eindeloos was het uitzicht. Een half jaar lang lag er een dik pak sneeuw rond het geboortehuis. Wanneer de dwarsfluit klinkt wordt de kleine Pjotr door het kindermeisje Fanny uitgenodigd buiten te gaan spelen. Een weemoedig  klinkende hobo vertelt dat de kleine Pjotr wacht op zijn ouders die al een tijd van huis zijn. Een krachtig hoornmotief kondigt de thuiskomst aan. In het derde deel, scherzo, zit veel beweging maar eveneens vredige momenten. De componist tovert nog een verrassend mooi winterthema tevoorschijn. Geheimzinnig opent zich het slotdeel. Het lijkt even alsof we op bezoek zijn bij Beethoven of Brahms. En dan kondigt zich in alle hevigheid het allegro maestoso aan. Het  orkest stoeit met fuga-achtige motiefjes. Stilte voor de storm. Dan barst het orkest los inclusief koper en slagwerk op weg naar de slotakkoorden.

Symfonie 1 van Tsjaikovski, een fascinerend stuk dat zich met gemak kan meten met zijn meest populaire symfonieën vier, vijf en zes, al is het lichter van toon.

In 2017 verscheen de roman Kolja van Arthur Japin met als hoofdrolspelers de broers Pjotr en Modest Tsjaikovski.

TSJAIKOVSKI SYMFONIE 1 WINTERDROMEN NUMMER 566