Mahler – Symfonie 10
De Oostenrijker Gustav Mahler (1860-1911) bekeerde zich tot het katholicisme om de functie van leider over de Weense Hofoper te bemachtigen. Als jood zou hij namelijk die positie nooit hebben kunnen krijgen. Deze formaliteit, meer was het namelijk niet, was voor critici echter geen reden om hem niet aan te blijven duiden als ‘die jood Mahler’. Mahler was getrouwd met de twintigjaar jongere, spraakmakende en beeldschone Alma Schindler, bijgenaamd Het mooiste meisje van Wenen. Nog geen twintig was ze toen ze reeds een flink aantal liederen en orkestwerken op haar naam had staan. Ze wilde componist worden, of zelfs dirigent. Maar Mahler verbood haar dit met de woorden: ‘Voortaan heb je maar een opgave: mij gelukkig maken’.
We schrijven het jaar 1910. Het schrijven van de onvoltooide Symfonie 10 in fis mineur was voor Mahler een tegengif voor de rampen die hem de laatste jaren hadden getroffen. Zo leed hij aan een ongeneselijke hartkwaal, zijn lievelings dochtertje was gestorven en was hij er achter gekomen dat zijn vrouw Alma een relatie onderhield met de architect Walter Gropius. In het manuscript van zijn Symfonie 10 krabbelde hij: ‘God waarom hebt Ge mij verlaten’ en ‘Oh, Oh, Oh mijn lief… Almschi… Vaarwel…’.
Het adagio, het eerste deel uit de onafgemaakte Symfonie 10 is één van de meest schrijnende adagio’s uit de muziekgeschiedenis. Mahler heeft dit deel volledig kunnen orkestreren, evenals het grootste gedeelte van het 2e deel. Het adagio wordt veelal als zelfstandig muziekstuk uitgevoerd. Met zijn soms ver gaande dissonanties spreidt Mahler het bedje voor het expressionisme en voor de atonale muziek van zijn navolger Schönberg. Een aantal musicologen hebben met behulp van Mahlers schetsen de volledige symfonie afgemaakt. Doch deze ‘complete’ symfonie wordt niet altijd uitgevoerd. Zo zou de dirigent Bernard Haitink, een Mahler-kenner bij uitstek, altijd geweigerd hebben de complete symfonie uit te voeren. Hij hield het bij het schitterende Adagio.
Aanbevolen symfonieën van Mahler zijn de Symfonieën nr. 1, 3, 4, 5, 9 en 10. Met name de langzame delen, de adagio’s, zijn van een grote schoonheid. De langgerektheid beeldt in veel gevallen een soort verlangen uit van de eeuwig zoekende Mahler.
MAHLER SYMFONIE 10 NUMMER 283
Nota bene
In 1897 wordt Gustav Mahler door Keizer Franz Jozef benoemt tot artistiek directeur van de Weense hofopera. Tevens wordt hij dirigent van de Wiener Philharmoniker, het huisorkest van de opera. In een jaar tijd dirigeert hij maar liefst 100 concerten.
Het motto van de kersverse dirigent is: ‘Elke uitvoering moet het werk opnieuw geboren worden.’ Met zijn komst viert de Weense Opera hoogtij. Hij vergt het uiterste van zijn musici en van zichzelf. Vanwege zijn jood-zijn krijgt hij hatelijke commentaren.
