Schumann – Best of
BEST OF SCHUMANN. Lijst met de meest geliefde composities van Robert Schumann (1810 – 1856). De titels en volgorde kwamen tot stand door lezers van Klassiekemuziek.tv
- Pianokwintet
- Dichterliebe
- Symfonie 4
- Pianoconcert
- Celloconcert
- Symfonie 3
- Kinderszenen
- Pianokwartet
- Liederkreis
- Frauenliebe und Leben
1. Het ontstaan van het frisse, onstuimige, ja zelfs jubelende Pianokwintet is waarschijnlijk te danken aan de periode dat Schumann terugkeerde van een zeer ontspannen vakantie, en zijn liefde voor Clara waarmee hij in 1840 mee was getrouwd. Clara was het ook die tijdens de première van het Pianokwintet in januari 1843 de pianopartij voor haar rekening nam. Een criticus die Schumanns Pianoconcert in 1845 afkraakte, schreef over het Pianokwintet dat dit stuk tot de muzikale meesterwerken zou gaan behoren. Overigens was Schuman een van de eerste componisten die een piano toevoegde aan het strijkkwartet.
2. De meeste liederen die Schumann aan zijn vrouw Clara opdroeg, waren getoonzet op gedichten van Heinrich Heine (1797-1856). Er verschenen in 1840 maar liefst drie liederencycli waarvan Dichterliebe voor piano en mannenstem verreweg de bekendste is geworden. De zestien liederen uit Dichterliebe zijn pure romantiek. Met een snik en een traan wordt de liefde en de natuur bezongen. De gedichten zijn afkomstig uit Heinrich Heine’s ‘Das Buch der Lieder’ en vertellen over een ongelukkige liefdesgeschiedenis. Het is wonderbaarlijk te noemen dat Schumann de zestien liederen van deze cyclus in slechts enkele dagen componeerde. Bovendien schreef hij in dezelfde maand de twaalf liederen van zijn andere cyclus, Liederkreis.
3. Toen Robert Schumann Schuberts Symfonie 9, bijgenaamd de Grote symfonie, onder ogen kreeg, was hij zeer onder de indruk en zwoer zelf ook ooit zo’n meesterwerk te schrijven. Het heeft vele jaren geduurd voordat Schumann zijn belofte nakwam: Symfonie 4 in d mineur opus 120. De componist had het werk reeds in 1841 gereed, maar was er zo ontevreden over dat het nog jaren zou duren voor hij er mee voor de dag kwam. In 1853 dirigeerde Schumann zelf de première. De symfonie werd direct tot meesterwerk betiteld. Het is dan ook een dijk van een symfonie waar je met een goede dirigent en orkest een spetterend spektakelstuk van kunt maken. Prachtige krijgshaftige en opstandige thema’s passeren in hoog tempo. Het stuk waarvan de vier delen vrijwel vloeiend in elkaar over gaan, is ontstaan toen de componist nog tamelijk zorgeloos leefde.
4. Schumanns befaamde Pianoconcert kwam tot stand voor zijn geestelijke crises die hem tenslotte (letterlijk) tot waanzin zouden drijven. (Vanaf 1850 kreeg hij last van gehoorshallucinaties, deze zouden tenslotte gepaard gaan met hevige depressies). Schumann was door de verlamming van zijn rechter ringvinger niet in staat om zijn Pianoconcert zelf uit te voeren, maar was wel bij de première aanwezig. Mede dankzij zijn vrouw Clara verwierf het concert grote bekendheid. Zij bleef het stuk na de dood van haar man regelmatig uitvoeren op diverse concertpodia in Europa. Voor het grote publiek zijn het vooral de hartstochtelijke hoekdelen en het lyrische middendeel die het Pianoconcert zo bijzonder maken. Bij de première in 1845, gespeeld door Clara, werd het werk koeltjes ontvangen.
5. Schumann componeerde tussen 10 en 24 oktober 1850 een prachtig Celloconcert in de toonsoort a mineur. Maar liefst in zes dagen had hij het werk in schets gebracht. Schumann zelf twijfelde zeer aan de kwaliteiten van het concert, maar zijn echtgenote Clara was enthousiast. In haar dagboek schreef ze: ‘Dit concert is romantisch, fris en het heeft humoristische trekjes’. Ook muziekuitgevers stonden niet te springen om het werk uit te geven. Zelf heeft Schumann het concert overigens nooit gehoord. Het geraakte spoedig in de vergetelheid. Thans beschouwd men Schumanns Celloconcert als een sprankelende, maar ook diepzinnige compositie. De drie delen van het Celloconcert gaan ongemerkt in elkaar over.
6. Tijdens het componeren van zijn derde symfonie schreef Schumann aan zijn uitgever dat de rivier de Rijn door zijn gedachten stroomde en dat hij deze muzikaal wilde verklanken. Het zou deze zelfde Rijn zijn waarin hij zich drie jaar later probeerde te verdrinken. Vissers redden de overspannen dirigent en componist. Zijn laatste jaren versleet hij in eenzaamheid in een tehuis voor geesteszieken dichtbij Bonn. De Symfonie 3 is geïnspireerd door een reis welke Schumann maakte door het Rijnland. De Rheinische symfonie opus 97 in Es telt vijf delen en duurt nabij 30 minuten. Het werk heeft al duidelijke kenmerken van de hoog romantiek.
7. Schumann had in 1838 een verzameling van 30 kleine pianowerkjes opgespaard. De componist omschreef ze als ‘dertig kleine koddige werkjes’. In 1840 selecteerde hij er 13 die hij aanduidde als vrolijke, zachte en melodische muziekjes. Clara, zijn kersverse echtgenote kon het niet nalaten haar man soms te betichten dat hij net een kind was. Wellicht was dit de aanleiding om de dertien miniatuurtjes Kinderszenen (Kinder scenes) te noemen. Andere bronnen beweren dat Schumann de stukjes schreef als heimwee naar zijn gelukkige kinderjaren. Met name nummer 7, Träumerei is zeer bekend.
8. In 1842 schreef Robert Schumann twee kostelijke stukken kamermuziek, het Pianokwartet in Es opus 47 (voor piano, viool, altviool en cello) dat hij opdroeg aan zijn vrouw Clara, en tevens als eerbetoon moest dienen aan zijn vriend Mendelssohn, en het Pianokwintet in Es opus 44 (voor piano, twee violen, altviool en cello). Met sterke hulp van de piano (tijdens de première in het voorjaar van 1843 bespeeld door Felix Mendelssohn) blinkt dit werk in alle opzichten uit en kan het samen met het Pianokwartet gezien worden als één van de meest waardevolle muziekstukken uit de kamermuziekliteratuur.
9. In een brief aan Clara (mei 1940) schreef Schumann: …Vaak droom ik ook weer over jou, ik denk voortdurend aan je, lief meisje van mijn hart – van jou toch komen al die klanken, de smachtende en goede, en überhaupt alle. Die van Eichendorff [liederen op. 39] zijn er twaalf geworden. Maar die ben ik alweer vergeten en ik ben aan iets nieuws begonnen… In 1842 verscheen een tweede Liederkreis (opus 39) nu op gedichten van Joseph von Eichendorff (1788 – 1857). Deze liederencyclus komt eveneens uit 1840 maar werd uitgegeven in 1842. Genoemde liederencycli zitten boordevol romantiek: de natuur, eenzaamheid en zijn liefde voor Clara. In der Fremde, het eerste lied uit de Liederkreis opus 39 is zeer geliefd.
10. Tijdens zijn eerste huwelijksjaar componeerde Schumann meer dan honderd liederen, vrijwel allen opgedragen aan zijn vrouw Clara. Uit dit jaar stammen eveneens zijn liederencycli, Dichterliebe (naar Heine), Liederkreis opus 24 (naar Heine), Liederkreis opus 39 (naar Eichendorf) en de uit acht liederen bestaande Frauenliebe und Leben (naar Aldelbert von Chamisso). De titels van deze laatste liedcyclus spreken voor zich zelf: Seit ich ihn gesehen, Er, der Herrlichste von Allen, Ich kann’s nicht fassen, Du Ring an meinem Finger, Helft mir, ihr Schwestern, Süsser Freund, du blickest, An meinem Herzen, Nur hast du mir den ersten Schmerz getan. De liederen beschrijven de loop van de liefde van de vrouw voor haar man, vanuit haar gezichtspunt, van huwelijk tot dood.
BEST OF SCHUMANN NUMMER 705
Nota bene
Zwickau, in Saksen, is de stad waar Robert Schumann als zoon van een boekverkoper werd geboren. Als jong kind zat hij aan de voet van vaders lessenaar als deze hem voorlas uit Heinrich Heine. Zijn vader spoorde hem aan om zelf ook veel te lezen. Literatuur en muziek werden de twee belangrijkste dingen waar de jonge Schumann zich mee bezighield.
Tegen de tijd dat Robert elf jaar was had hij zijn eerste werken voor orkest geschreven. Na vaders dood eiste zijn moeder van haar zoon om een echt vak te gaan studeren. Schumann zou rechten gaan studeren. Toch switchte hij later om naar muziek en werd Friedrich Wieck zijn pianoleraar en later zijn schoonvader.